GELENEKSEL YÖNTEMLER DIŞINDA İŞ DEĞERLEME YÖNTEMLERİ

Geliştiricisinin adıyla “Hay Yöntemi” veya planı, karar bandları, kontrol listesi, Kılavuz işler ve olgunlaşma eğrisi vb. verilebilir. Ancak söz konusu planlar, ayrı yöntemler olmaktan ziyade, geleneksel yöntemlerin değişik veya karma biçimindeki spesifik uygulamaları olarak kabul edilebilir. (Atay,1990:23-26)

Armstrong (1997;2005) ise, geleneksel yöntemler dışında;

1. İş eşleştirme veya iç kıyaslama
2. Piyasaya göre değerleme veya dış kıyaslama
3. Beceri veya yetkinliklere dayalı iş değerleme ve
4. Yönetim danışmanlık (şirketlerine ait) iş değerleme planları

İş değerleme plan veya yöntemleri arasında sayılmaktadır.

       Bunlardan yönetim danışmanlarına ait özel iş değerleme planlarının, farklı yöntemler olmaktan çok, özellikle puan veya faktör karşılaştırma yöntemlerinin özel versiyonları olduğu söylenebilir.

       Danışmanlık şirketlerine ait planlar içinde belki de en meşhuru, geliştiricisinin ismiyle kısaca “Hay Yöntemi” diye anılan plandır. Bu plan bazılarınca, faktör karşılaştırma yönteminin anahtar işlerin ücretlerine dayalı özgün şeklinden farklı ve puan olarak sonuç veren değişik bir türü kimilerince “puan yönteminin bir uyarlaması” olarak kabul edilir. 1950’lerin başlarında Edward E.Hay ve Dale Purves tarafından geliştirilen Hay planında işler, genelde üç temel faktöre ve sekiz boyuta (alt faktöre)göre değerlendirilir. 34

Bilgi-Beceri	Problem Çözme	Sorumluluk
Prosedürler ve Yöntemler	Düşünme Ortamı	Davranış Serbestisi
Yönetim becerilerinin çeşitliliği	Düşünme zorluğu	Sonuçlar üzerinde etki
Kişilerarası beceriler		Büyüklük / önem

1. İÇ KIYASLAMA

       “İç kıyaslama” diye adlandırılan iş eşleştirme; sıralama ve sınıflama yöntemleri gibi “sayısal analitik olmayan” ve işlerin faktörlere göre değil “bütün olarak” değerlendirilmesini içeren “biçimsel olmayan” veya “yarı biçimsel” bir yöntem olarak tanımlanmaktadır.

       Bu yöntemde işler, diğerleriyle uyumlu ücret aldığına inanılan işletme içindeki anahtar işlerle karşılaştırılır ve uygun olan anahtar işin sınıfına yerleştirilir. Bu yöntemin istenen sonuçlara ulaştıracak bilgi, beceri ve yetkinliklerini içeren rol tanımlarına dayalı olarak uygulanması halinde oldukça doğru sonuçlar verebileceği ileri sürülmektedir.

2. DIŞ KIYASLAMA

       “Dış kıyaslama” piyasaya göre ücretleme / değerleme, işletmedeki işlerin piyasadaki anahtar işlerle karşılaştırılmasını ve piyasadaki benzer rakip işletmelerdeki anahtar işlere ait ücretlerin sergilediği yapının işletme içindeki işlere uygulanmasını içerir.

Bu yöntemde ücret yapısı, işletme içi iş yapısına göre değil, piyasada egemen yapıya göre oluşturulur.

3. BECERİ VE YETKİNLİKLERE DAYALI İŞ DEĞERLEMESİ

       İşleri değerlemede kullanılacak faktörlerin büyük ölçüde veya tamamen “beceri ve yetkinliklere dayalı olmasını ifade eder. İşlerden çok rolleriyle ilişkili olarak kişiler üzerinde odaklaşan bir yaklaşımı yansıtmaktadır. Geleneksel faktör puan veya sınıflandırma yöntemlerine benzer şekilde tasarımlanabilir. Gerekli beceri ve yetkinlikler “değerleme faktörleri” , yetkinlik düzeyleri ise “dereceler” olarak tanımlanır.

İkincisinde ise, iş sınıflarının oluşturulmasında ve tanımlanmasında “temel veya ortak yetkinlikler” tanımlanır. İş ve rollere ait yetkinlik profilleri veya tanımlamalarıyla sınıf tanımları karşılaştırılarak iş veya roller sınıflara atanır. Bu tür iş değerlendirilmesinde kullanılan faktörlere örnek olarak; 35

Ø  Bilgi ve beceri,

Ø  Beşeri ilişkiler becerileri, etkileme, liderlik, satış, müzakere, eğitim, iletişim becerileri,

Ø  Düşünme ve akıl yürütme,

Ø  Sayısal mantıksal ve bilgi işlem becerileri

Ø  Kişisel nitelikler: sorumluluk, esneklik vb.

Ø  Fiziksel beceriler

Ø  İnisiyatif/sorun çözme,

Ø  İşlevsel beceriler… verilebilir.

       Beceri ve yetkinliklere dayalı iş değerlemesi, özellikle değerlemelerin tamamen beceri ve yetkinlik faktörlerine göre yapılması durumunda, “kişiye dayalı ücretleme” olarak adlandırılan yeni yaklaşımların “iş değerlemesi” terimleriyle ifade edilmesi olarak kabul edilebilir.  36

33 Yard. Doç. Dr. Serap Benligiray, İnsan Kaynakları Yönetimi, 1 basım, 2007 Anadolu Üniversitesi

34 Prof. Dr. Ahmet Cevat Acar, İşletmelerde Ücret Yapısının Oluşturulması, 1. bası 2007 Literatür

  

35 Prof. Dr. Ahmet Cevat Acar, İşletmelerde Ücret Yapısının Oluşturulması, 1. bası 2007 Literatür

  

36 Prof. Dr. Ahmet Cevat Acar, İşletmelerde Ücret Yapısının Oluşturulması, 1. bası 2007 Literatür