Değerlendirildiği Bireysel Özelliklere Göre Testler

1.3.2.1. Zeka Testleri

Kişilerin yetenekleri eğitim düzeyleri ve kişilikleri zeka düzeyleri ile yakından ilgilidir.  Ayrıca işgörenlerin işteki başarısı genel zeka düzeyine bağlı olduğu gibi, zekasının işlerliğine de bağlıdır.  Bu ilişkiler nedeniyle yeni alınacak iş görenlerin zeka ölçümlerinin yapılması yararlı olacaktır.

Yapılan çalışmalardan zekanın birbirinden bağımsız olarak değerlendirilebilecek yeteneklerin yeniden gruplandırılmış şekli olarak görülmesinin mümkün olduğu, bu nedenle bazı yeteneklerle özel zeka dilimleri arasında ilişkinin olduğu görülmüştür. Bilgi, hafıza, doğru-yanlış ayrımı, kelime ve kavram bilgisi, davranışların düzenlenmesi zeka ile yakından ilgili olduğuna göre, seçilecek işgörenlerin zekaları hakkında bilgi sahibi olmakta yarar vardır. 

KAYNAK: İşletmelerde kişi değerlemede psikoteknik Prof Dr. İlhan Erdoğan

Zihinsel yapının başarıya yansıyan yönünü ölçen zeka testleri olarak da bilinen bir grup test. Bunlar genel amacından farklı olarak mantık kullanma ya da matematik zekaya sahip olma açısından iş için gereken özelliğin ortaya çıkarılmasında kullanılır.

Bireyin Zeka Yapısının Ölçümü

Psikoteknik yöntemle yapılan çalışmaların başında bireylerin zeka düzeylerinin analizi gelir.  İşletme yönetimi açısından da zeka düzeyinin analizi önemli bir olaydır.  Çünkü işgörenlerin gelişme hızları ve başarıları, teknik ve sosyal uyumları zeka düzeyleri ve genel zeka yapıları ile ilgilidir.  Bu nedenle psikoteknik yöntemle işgörenlerin zeka düzeylerinin değişik evrelerde analizi ve kişiler arası karşılaştırmaların zeka yapısı açısından da yapılması önemlidir. 

Zeka genel uyum yeteneği olarak düşünülür.  Bu nedenle kişilerin aktif ve aktif olmayan olaylara uyumu ile zeka düzeyleri arasında önemli bir ilişki vardır.  Zekanın pratik, soyut, sembolik yönlerinin yanı sıra sosyal yönlerinin olduğu düşünülürse tüm bu yönlerinin işletymedeki etkisi daha açık görülecek ve zeka ölçümünün veya değerlemesinin gerekçesi belirgin olacaktır.  Ayrıca zekanın gelişme düzeyi ve yönü işlerlik hızı, başka bir deyişle uyum çabukluğu ile karar verme, öğrenme, gibi önemli davranışsal-zihinsel olgularla yakından ilgilidir.

Zeka ile ilgili yapılan ilk sınıflama sözel ve sözel olmayan zeka şeklindeki ayrımdır.  Sözel zeka ile anlatılmak istenen kişilerin konuşma, okuma yetenekleri ile ilgili zihinsel güçleridir.  Sözel olmayan zeka ise, olayları algılayabilme, karşılaştırabilme, ilişki bulabilme yeteneğidir.

İkinici bir gruplama pratik zeka ve potansiyel zeka şeklinde yapılan ayrımdır.  Pratik zeka ile kişinin belirli bir t zamanında belirli olayları kavrayabilme, belirli bir işi yapabilme özellikleri anlatılmak istenir, potansiyel zeka ile anlatılmak istenen ise bireylerin gelecekte yapabilecekleri işlerle ilgili kapasiteleridir.

Sosyal ve teknik zeka şeklinde yapılan bir gruplamaya göre bireylerin çevrelerindeki tüm sosyal olayları algılayabilmeleri, yorumlamaları ve gerekli uyumu sağlamalarına sosyal zekaları, sosyal özellikli olmayan olayları kavrama ve yorumlama güçleri de teknik zekalarını ifade için kullanılır.

KAYNAK: İşletmelerde kişi değerlemede psikoteknik Prof Dr. İlhan Erdoğan

Zekanın soyut yanını ölçen testler,

R.B. Cattel

Sözlü yeteneğe dayanmayan, ortaöğretimi tamamlamış, 25 yaşın altında olanlar için hazırlanmış bir testtir ve endüstride grup testi olarak da kullanılabilir. 

Resim 1

Beta

Sözlü yeteneğe dayanmayan bu test, Cattell zeka testine benzemektedir.  Ortaöğretimi tamamlamış kişilere uygulanır.  Bu test birbirinden farklı, ilişki kurulması istenen labirentler, öğretilenin uygulanması, uyumsuz olanın tespiti, yanlış olanın bulunması, fizik düşünme, resim tamamlama, benzerlik gibi gruplardan oluşur.

Wechsler Yetişkin Zeka Testi

Farklı zihinsel işlevleri değerlendiren bölümlerden oluşan zeka testidir. Bu test sözlü ve performans olmak üzere iki bölümden oluşur. Sözel kısımda genel bilgi, anlayış, sayı tekrarı, aritmetik, benzerlikler, kelime hazinesi olmak üzere altı alt test; performans bölümünde ise, resim tamamlama, tahta desenler, resimleri dizme, parça birleştirme, şifre olmak üzere beş alt test vardır. Tamamlanması çok uzun zaman alması nedeniyle çok özel durumlarda testin kısa formu kullanılmaktadır.

Porteus Labirenti

Kağıt üzerinde çizili, basitten karmaşığa giden, labirent bulmacasından oluşan, sözlü cevaba dayanmayan görsel zeka testidir.  İlköğretim eğitimini almış ya da almamış herkese uygulanabilmesi nedeniyle, özellikle talimat almada zorlanan sanayi de çalışanlar için kullanılabilecek basit bir testtir.

Prograsif Matrisler Testi

Bu test, on iki ayrı gruptan oluşur ve şekiller arasındaki ilişkilerin kavranması esasına dayanır. Grup testi olarak da kullanılabilir.

Zekanın farklı boyutlarını ölçen testler

Alexander

Pratik zekayı ölçmek için kullanılır.  Belirli bir zaman içinde, kartlarda görülen şekillerin oluşturulması için, iki ayrı renkteki (kırmızı-yeşil-mavi) parçaların kutu içinde kaydırılması esasına dayanır.

Kohs Küpleri

Endüstride soyut örneklerden hareket ederek somut işlerde ilişkiyi yakalayabilme yeteneğini test etmek için, yaygın kullanılan bir testtir.  16 adet birer yüzleri mavi, kırmızı, sarı ve beyaz ve iki yüzü de köşeleme olarak mavi-sarı ve beyaz-kırmızı renkte boyalı küpler ve bunlarla yapılacak şekillerin resmedilmiş olduğu bir kitapçıktan oluşur.  Sekreter ve alt kademe yönetici seçimlerinde norm değer çalışması yapılarak, bataryada yer alması uygun bir testtir.

Mekanik Zeka Testi

Zihinsel yeteneğin teknik yönünü ölçen bir testtir. Üzerinde delikler bulunan materyal bir levha, yine üzerinde delikler bulunan muhtelif boylarda çubuklar ve kafası deliklere girebilecek kadar büyük çivilerden oluşur.  Çubuklar levha üzerinde talimat kağıdında gösterildiği gibi yerleştirilir ve vidalarla belli hareketi yapabilir şekilde sabitlenir.

Analitik Düşünce Testi

Bu test yukarıda anlatılmış olan Cattell testinin içinde bulunan bir bölümdür.  Belirli kombinasyonda dizilmiş şekiller arasından eksik olan ilişkili şeklin bulunmasıyla yürütülen bir testtir.  Grup testi olarak endüstride, özellikle beyaz yakalıların zihinsel becerilerini ölçmek için kullanılabilir.

D48

Çeşitli domino şekilleriyle oluşturulmuş bir testtir. Özellikle beyaz yakalılarda soyut ilişkileri yakalayabilme yeteneğini belirler.

Açılım Testi

Bu test BET testinin içinden bir bölümdür.  (Satz&Delachaux, 1966) Açılımı verilmiş olan geometrik şeklin, sunulan şekiller arasından hangisinin açılımı olduğunu seçmeye dayanır.  Bu test soyut düzeyde ilişkileri kavrayarak çözüm bulma konumunda olan yönetici kademesine eleman seçmede kullanılabilecek testlerdendir.

KAYNAK: Eleman Seçimi Prof. Dr. Nursel Telman – İlknur Ö. Türetgen

       1.3.2.2. Yetenek - Yaratıcılık Testleri

Bireylerin yeteneklerinin ölçümü ve karşılaştırılması

Bireysel yeneklerin ölçümü ve gelişmesi ile ilgili çalışmalar yeni değildir.  İnsan gruplarının oluşmasından beri bazı özel yeteneklerin analizi ve özellikleri ile ilgili çalışmalar başlamış, toplumsal yapıya göre kadının yetenekleri ile erkeğin yetenekleri arasında farklar bulunmuş veya kabul edilmiş ve bu yetenek dağılımına göre işbölümü yapılmıştır.  19. yy’ın 2. yarısından sonra insan yeteneklerinin gelişmesindeki gösterdiği yapı incelenmiştir.  Bu incelemelerden sonra ilk defa bireysel farklılıklarda yetenek farklılığı da önemli bir faktör olarak düşünülmüştür.  Söz konusu  gelişmelerden sonra yetenek ölçümü değişik ülkelerde yapılmaya başlanmıştır. 

Yetenek ölçümü ve karşılaştırma çalışmalarının tutarlı sonuçlar vermesi ve bazı istatistik yöntemlerle desteklenmesi sonucu 20. yy’ın başında teknolojik ve bilimsel çalışmalarla yetenek ölçümü sanayi de yönetsel kararların verilmesi için kullanılmaya başlanmıştır.  Toplumların teknolojik yapıları gelişmeye başladıkça, hızlı teknolojik değişmeler işletmelerdeki araç ve gereçleri ile iş yöntemlerini etkiledikçe, işgörenlerin bu değişmelere uyumları ve söz konusu araç gereçleri etkili bir biçimde kullanmaları çok önemli olmaya başlamıştır.  Bu nedenle işgücünün eğitiminde, seçiminde yetenek ölçümü gerekli olmaya başlamıştır.

Her işin yapılması bazı yetenekleri gerektirir. Hangi iş için ne tür yetenek gerektiği ve bu yeteneklerin önemlerinin ne olduğu değerleme profili çalışmalarında ortaya çıkarılır.  Daha sonra bu yönlerden adayları değerlemeye olanak veren zihinsel ve bedensel yetenek testlerinin batarya içinde toplanmasına çalışılır.  Kişilerin mekanik veya matematiksel kavrama yeteneklerinden, parmaklarını kullanma yeteneğine, çizilmiş bir makine parçasını algılama yeteneğinden, olaylar arası ilişki bulma yeteneğine kadar çeşitlendirilebilecek tüm yetenekleri değerlendirmeye yarayan zihinsel ve bedensel yetenek testleri vardır.  Bu yetenek testleri gereğinde belirli bir zamandaki durumlarını değerlendirirken, gereğinde bazı yaklaşımlarla gelecekteki başarılarını da değerleme olanağı vermektedir. 

Yetenek testleri bireyin gerek zihinsel ve gerekse bedensel yetilerini kullanarak dikkat( konsantre dikkat, seçmeli dikkat, yaygın dikkat, kendiliğinden dikkat), matematiksel yetenek, mekanik yetenek, kopyalayabilme, konsantrasyon gibi zihinsel bazı faaliyetlerini ölçen testlerdir.  Bu testlerden bazıları aşağıda sıralanmıştır.

D2

Her sırasında 47 adet üstünde ve / ya da altında bazı noktalar olan “d” ve “p” harflerinin bulunduğu, 14 sıradan oluşan tek sayfalık bir dikkat testidir.  Test 10 dakika içinde tamamlanır ve kişinin hız ve dikkat oranını, hıza mı yoksa doğru yapmaya mı daha çok önem verdiğini, konsantrasyonunu ve hata yapma olasılığını ölçer.  Bu özellikleri nedeniyle büro işi yapan beyaz yakalıların eleman seçme bataryasında en sık yer alan testlerdendir.

Matematiksel Dikkat Testi

A3 kağıt üzerinde 15 satırın her birinde 45 matematiksel işlem bulunan bir dikkat testidir.  Dört ayrı işlem (toplama, çıkarma, çarpma, bölme) için ayrı versiyonları vardır.  Matematiksel işlemlerle uğraşan muhasebe ve bankacılık gibi alanlara eleman seçmede kullanılması uygundur.

KVT

Bu test üzerinde numaralar yazılı 60 adet kart paketi ve üzerinde dört küme halinde numaralar yazılı test kağıdından oluşur.  Beyaz yakalılarda, özellikle terfide tercih edilecek adayı seçmek üzere kullanılması uygun olan bir dikkat konsantrasyon testidir.  Diğer dikkat testlerinde olmayan illüzyon hatalarını da tespit edebilen bu test, grup testi olarak da kullanılabilir.

FKT

Her grupta farklı uyaranların bulunduğu dört sayfalık, yaygın dikkati ölçebilen bir kağıt kalem testidir.  Bir çok uyarana aynı anda dikkat edilmesi gereken işlerde kullanılması uygundur.

Şekil Kopyalama

Milimetrik çizgili bir kağıt üzerindeki, günlük yaşam görüntülerinden birini canlandırmayan, geometrik şeklin diğer milimetrik çizgili kağıda kopyalanması esasına dayanır.  Tekstilde ya da diğer sektörlerde özellikle modelden kopyalamanın gerektiği bir alana seçilecek elemanın (teknik resim gibi) şekle dikkatini, uzay algısını, görme keskinliğini, motor koordinasyonunu ölçmek için ayırt edici bir test olarak kullanılır.

PVT

Fizik alanından bir problemin resimlerle anlatıldığı 50 sayfalık A ve B formu olarak iki kitapçıktan oluşur.  Resimlerin altında verilmiş olan alternatiflerden biri sorunun cevabı olarak seçilir.  Bu test mühendislik, teknik işler, bakım-onarım gibi meslek alanlarına eleman seçmek üzere hazırlanan test bataryasında bulunabilecek bir testtir. 

Flanagan Endüstri Testleri

Sayfa içindeki sıraların başında iş alanına ait aletlerin tek tek resimlerinden birinin olduğu bir kare ve onu takip eden satırda aletin benzerinin resimler, küçük bir detay farkıyla yer alır. Bunlardan sadece bir tanesi karenin içindekiyle tıpatıp aynıdır.  Adaydan bunu bulması istenir. 

Bireysel Yaratıcılığın Ölçümü;

Belirli bir işletmede yer alan kişilerin yaratıcı güçleri, değerlenmesi gereken yönlerindendir.  Özellikle bazı gelişmelerin işgörenlerce sağlanması isteniyorsa veya yönetim kademelerinde yer alan kişilerin kendiliklerin birtakım çalışma yöntemleri geliştirmeleri isteniyorsa, bu durumda olan kişilerin yaratıcı güçlerinin ölçümü zorunlu olacaktır.  Orta ve üst kademede yer alan yöneticilerin büyük bir çoğunluğu ile, bazı işleri yapan alt kademe işgörenlerin yaratıcı yeteneklerinin gelişmiş olması işletmenin etkinliğini belirleyen faktörler arasındadır. 

Yaratıcılık belirli bir fikti geliştirme, uygulamaya koyma açısından önemli olabileceği gibi belirli üretim teknik ve araçlarından daha iyi yararlanma yöntemlerini geliştirme, yeni tasarımlar ortaya koyma şeklinde de görülebilir.

Bireysel yaratıcılık kavramı;

Yapılan araştırmalarda yaratıcı bireylerin oldukça meraklı ve mevcut durumun belirli ölçüde karşısından oldukları, yenilik ile tecrübe, karmaşıklık ile basitlik arasında sürekli çatışma halinde bulunduklarını göstermektedir.  Böyle olmalarına rağmen psikolojik dengesizlikleri yoktur.  Onların kendileri hakkında geniş ve esnek görüşleri vardır.  Çok ve çeşitli amaçları vardır, işlerine içtenlikle bağlıdırlar, hislerini kolaylıkla açıklarlar, anlaşmazlığa ve ayrılığa karşı ilgisizdirler.  Ayrıca yaratıcı yetenekleri yüksek olanların yüksek zekalı kimseler oldukları, renkli bir çocukluk çevresine sahip oldukları bilinmektedir.  Bu durumda yaratıcı yeteneğe sahip bireylerin normal kişilerin taşıdıkları özellikler yanında bazı diğer özellikleri de vardır.  Yaratıcı yeteneğin ölçümü konunun bu yönden ele alınması anlamındadır.  Yani bir yandan kişinin genel özellik ve yetenekleri ölçülürken diğer yandan yaratıcılık özelliklerinin değerlendirmesinin yapılması gerekecektir.

Guilford yaratıcılığın ölçümü ile ilgili olarak iki konuya değinmiştir: Birincisi, insanlar arasından yaratıcı yeteneğin normal dağılım gösterdiği, ikincisi ise yaratıcılığın sadece bir özellik değil, bir çok yeteneğin oluşturduğu bir kompozisyon olduğudur.  Yaratıcılığın insanlar arasında normal dağılım göstermesinden anlatılmak istenen her insanda az da olsa yaratıcı bir özelliğin olduğu, toplumun önemli bir kısmında orta düzeyde yaratıcılığın olduğu, belirli sayıdaki kişide ise üst düzeyde yaratıcı özelliğin bulunduğudur.  Bu durumda yaratıcılığın ölçülmesi için ölçülecek yönler olarak yaratıcı güç ve yaratıcı potansiyelin belirlenmesi gerekir.

Yaratıcı gücün ölçülmesi için geliştirilmiş bir dizi geçerli test vardır.  Bu testler arasında orijinal kullanım testi, isim bulma, kelimelerin yeniden düzenlenmesi ile ilgili testler yer aldığı gibi Rorchach testi de yaratıcılık ölçümünde kullanılmaktadır. 

       1.3.2.3. Kişilik Testleri

Kişilik tanımı

Kişilikle ilgili çok çeşitli tanım vardır, hatta bu tanımların bilimsel çalışmalarda kullananlarının sayısının ellinin üzerinde olduğu bilinmektedir.  Tanımın bu kadar çok olması kişilik kavramının tanınmazlığından olmayıp araştırmacı ve çalışmaların kendi çalışmacıların doğrultusunda bir tanım geliştirme arzularına sahip olmalarından ileri gelmektedir.  Genel bir yaklaşımla kişiliği, özel bir kişiyi karakterize eden psikolojik özelliklerin tamamı olarak belirtmek mümkündür.  Bu tanıma göre kişilik soyut bir kavram olmayıp dışımızda yaşayan kişilerin özellikleri durumundadır ve bireyler arası farklılığı belirlemede kullanılan objektif kıstastır.  Böyle bir yaklaşıma göre kişilik psikolojisi daima kişiler arası farklılığı bulmaya çalışacak ve elde ettiği sonuçlara göre kişiler arası farklılıkları, bireyler açısından da kişisel özelliklerin tümü olarak yorumlanan kişilik bulgularını ortaya koyacaktır.  Kişilik kavramı genel hatları ile bireylerin karakter özelliklerini, davranışlarını ve yeteneklerini kavramaktadır.

Yönetsel açıdan kişiliğin sadece psikolojik yönü ile ilgilenmeyip kişilik sonuçlarının davranışlara yansıması önem kazanmaktadır.  Bu nedenle kişiliği, bireyin konuşması, düşünmesi ve hissetme şekli, sevdiği ve sevmediği şeylerin özellikleri, ümit ve arzuları, giyinme biçimi olarak tanımlamak mümkündür.  İnsanın şişmanlığı yanında kalın bir sese sahip olması da kiiliğinin bir parçası durumundadır.  Bu durumdaki kişilik insanın tüm kesitidir.  Yöneticinin bir arada çalıştığı kişi işte tüm bu insanın kesitidir.  Ve işletmede yer alan birey kadar kişilik sözkonusudur.  Yönetici etrafındaki kişilerin belirli özelliklerinin olduğunu ve değişik kişilik yapıları gösterdiğini unutmamalıdır.  KAYNAK: İşletmelerde Kişi Değerlemede Psikoteknik Prof. Dr. İlhan Erdoğan

Kişilik psikologların özellikle vurguladıkları bir diğer tanım ise, kişiliğin “bireye özgü” ve bireyi diğer bireylerden “ayırt edici” olduğunu vurgulayan tanımdır. Buna göre “kişilik bireye özgü ve ayırıcı davranışları içermektedir”. Tarifte bireye özgü kavramı, bireyin kişiliğini oluşturan bu davranışlarının “tipik” davranışlar olduğunu ve “sıklıkla” yaptığını vurgulamaktadır.   KAYNAK: Psikolojik Testler Prof. Dr. İbrahim Ethem Özgüven

Önemi

Bir işte bireyin başarısı önemli ölçüde kişiliğine de bağlıdır.  Özellikle iş orta ve üst kademelerde yer alan türdense işgörenin kişiliği daha anlamlı olacaktır.  Bu nedenle personel seçimi sırasında işin özelliği ile kişinin özelliği karşılaştırılırken kişilik yönünden de adayların değerlenmesi yararlı olmaktadır.

Endüstriyel psikoloji alanında yapılan çalışmalarda yetenek ile kişilik arasında bir ilişkinin de olduğu görülmüş, yalnız başına yeteneklerin değerlendirilmesinin kişilik ölçümü için yeterli olmadığı bu nedenle işgören adayların değerlendirilmesinde kişilik ölçümü ile ilgili çalışmaların da yapılması gerektiği benimsenmiştir. 

Kişilik değerlendirmesinin yönetsel açıdan önemi büyüktür.  Özellikle işgörenlerin seçiminde, belirli işlere yöneltilmesinde kişilik analizi gerekli olmaktadır.  Ancak test durumunun tam anlamıyla iş durumuna uymadığı, elde edilen sonuçlarında belirli bir ölçüde tutarlı bir tahmin olduğu bilinmelidir.  Ayrıca kişilerin işlerini yaparlarken sahip olduğu hi ve düşüncelerle teste tabi olurken taşıdıkları his ve düşüncelerin kişilik değerlendirmesini önemli ölçüde etkilediği düşünülmelidir.  Test sırasında genellikle kişi yalnızdır. Kişilik testleri ise genellikle bu yalnızlığı gerektiren testlerdendir.  Halbuki kişi işini yaparken belirli bir sosyal ortamdadır ve davranışlarını diğerleri ile koordine ederek düzenler, ve bundan dolayı kişilik analizlerinin belirli bir ölçüde hata payı taşıyabileceği düşünülebilir.

KAYNAK: İşletmelerde Kişi Değerlemede Psikoteknik Prof. Dr. İlhan Erdoğan

Kisilik testleri, bir takım içerisinde yer alan adayın gruba uyumuyla ve bir durum karsısında nasıl bir davranısta bulunabileceğiyle ilgili değerleme yapabilmek amacıyla, özellikle orta ve üst düzeylerde görev alacak kisilerin seçimi için olusturulan testlerdir. Ayrıca, personel seçimi dısında bireylerin davranıs bozukluklarının belirlenmesinde ve geleceğe yönelik davranış kestirimlerinde bulunmak için de bu testler uygulanmakta olup, konunun kapsamı dısında olduğu için sadece işe alma ve seçme açısından önemli olanlar incelenmeye çalısılacaktır.

Bu testlerin bir kısmı sunlardır:

16 PF Kisilik Envanteri; Faktör analizine dayalı olarak geliştirilen envanterlerin en önemlilerinden birisi “16 Kişilik Faktör Envanteri” dir.  Bu envanter, R.B. Cattell’in kişilik niteliklerine ilişkin temel faktörleri bulma çabalarının bir ürünü olarak geliştirilmiştir.  Cattell kendisinden önce bu konuda çalışan Allport ve Odbert (1936)’in çalışmalarını faktör analizi yöntemini kullanarak sürdürmüştür.  Allport ve Odbert İngiliz dilindeki insan niteliklerini betimleyici “sıfatların” bir listesini meydana getirmişlerdi.  Bunların sayısı yaklaşık 18.000 kadardı. Daha sonra bireylerin kişilik özelliklerini ve niteleyenlerini ayırmak suretiyle bu listeyi 4.504’e indirmişler ve bunlara “Gerçek Nitelikler” (Real Traits) olarak belirtmişlerdi.  Cattel bu listeden diğer sıfatları da temsil edebileceğine inandığı sıfatları seçti, bunları psikoloji ve psikiyatri literatüründe olan nitelikleri de ilave ederek 171 betimleyici nitelikten oluşan yeni birliste oluşturdu. 

Cattel bu sıfatı bir derecelendirme ölçeği şeklinde düzenledi ve üniversite öğrencilerine arkadaşlarını derecelendirmek üzere uyguladı.  Elde ettiği veriler arasındaki “ara korelasyonları” buldu ve bunlara faktör analizi yöntemini uygulayarak listeyi, kişilik niteliklerini 36 “boyuta” indirgedi.  Cattel (1957) bu niteliklere “Yüzeysel Nitelikler” (Surface Traits) adını verdi.  Çalışmalarını sürdüren Cattel daha sonra bu niteliklerin sayısını 16’ya indirdi ve birbirinden bağımsız olan bu faktörlere “Kaynak Nitelikler” (Source Traits) kişiliğin 10 boyutu olarak nitelendirdi.

“16 PF” testinde faktörler sürekli birer değişken olarak düşünülmüş ve puanın “yüksek” olması halindeki pozitif davranışlarla, “düşük” olması halindeki negatif davranışlar faktörün iki ucu olmak üzere “iki boyutlu” olarak ifade edilmiştir. Faktörlerin pozitif ve negatif boyutlarına ilişkin nitelikler faktör yüküne göre önemlileri betimsel olarak ifade edilmiştir.  

Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri: Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri MMPI, ruh sağlığı yönünden normal ve normal olmayan kişileri belirleme amacı ile 1943 yılında geliştirilmiştir.

Envanterdeki maddeler “sıkıldığım zaman heyecanlı bir şeyler yapmak isterim” ifadesinde olduğu gibi kişilerin kendisi hakkında yargıları şeklinde ifade edilmiştir. 

Cevaplandırma yönteminde kişi Doğru, Yanlı, Bilmiyorum seçeneklerinden birini işaret ederek cevap vermektedir.  Test bireylerin kişisel ve sosyal uyum düzeylerini ölçmektedir. 

KAYNAK: Psikolojik Testler Prof. Dr. İbrahim Ethem Özgüven

566 soru ve 550 kişilik itemi mevcuttur.  Sorular, doğru, yanlış, bilmiyorum, seçeneklerinden biri işaretlenerek yanıtlanır. Psikopatolojiyi incelemede yaygın kullanılan bu testin, hem uzun ve zaman açısından pahalı olması, hem de çalışma yaşamında davranışı yönlendiren faktörlerle ilgili yeterli bilgi sağlamaması, eleman seçiminde kullanılmasını engeller.

Verilen cevaplardan kişinin kişilik özelliklerinin klinik yanını yansıtan 13 boyutlu bir profil elde edilir.  Bu boyutlar şunlardır;

·         Hipokondria

·         Depresyon

·         Histeri

·         Psikopati

·         Alaka ölçüsü

·         Paranoya

·         Psikasteni

·         Şizofreni

·         Hipomani

·         Sosyallik

·         İçe dönüklük

·         Dışa Dönüklük

·         L, F ve K geçerlilik alt testleri

Hiç şüphe yok ki, bu test, mesleki rehabilitasyonda, yönetimde görev alacak kişilerin patolojik yapısının tespitinde kullanılabilir.  Ancak testin çok uzun olması endüstride kullanımını zorlaştıracağını düşündürmektedir.  Bunun yerine aynı özelliği ölçen daha kısa ölçekler tercih edilebilir.

EPQ – Eysenck Kişilik Envanteri

101 sorudan oluşan, evet-hayır seçenekleri üzerine işaret koyarak cevaplanan, kullanımı kolay, büyük gruplara verilecek bir kişilik envanteridir.  Duygusal denge, dışa dönüklük, içe dönüklük boyutlarını içerir. Ayrıca psikotik boyutu da ölçer. Endüstri için kullanılacak kişilik boyutları kısıtlıdır. Yine de test bataryasında kısa sürede veri almak için tercih edilebilir.

Kaygı Envanteri

Bu envanter insanın temel duygularından biri olan kaygının seviyesini ölçmek için kullanılır.  Bazı mesleklerde kaygı nedeniyle hissedilen huzursuzluk performansı etkiler. Bu test içinde bulunan durum nedeniyle duyulan kaygı ile yapısal olarak kaygılı bir insanı ayırt edebilmektedir.  Yirmişer soruluk iki gruptan oluşan bu test, birden dörde kadar kaygı derecesi sıralanmış bir ölçekte işaretleme yaparak cevaplandırılırç Endüstride çalışanların duygusal durumunu araştırma amacıyla yardımcı test olarak kullanılması tavsiye edilir.

Edwards Kişilik Tercih Envanteri

225 maddeden oluşan envanter, 15 farklı ihtiyacın kişideki önem derecesini ölçmeyi hedefler. Her ihtiyaca ait 14 madde vardır. Bu ihtiyaçlar;

• Başarma
• Uygun hareket etmeye yatkın olma
• Düzenli olma ve düzen içinde olma
• Dikkat çekme
• Bağımsız olma
• Empatik olma
• Yakın olma
• İlgi ve yardım alma / verme
• Yönetme
• Suçluluk hissetme
• Şefkat gösterme ve başkalarını koruma
• Yeni bir şeyler yapma
• Sebat etme
• Karşı cinsle ilişki
• Tepkisel davranma

KAI – Kirton Uyum Testi

33 itemden oluşan bu test kısa bir zaman içinde kişinin eğitim ve deneyimle öğrendiği çözüm şekillerini mi, yoksa sonucu belli olmayan çözüm şekillerini mi kullanmaya eğilimli olduğunu ölçer. Özellikle yönetim pozisyonuna gelecek kişilerin, işletme sisteminin gereğine göre verilen emri olduğu gibi uygulamayı tercih eden mi, yoksa emri alıp kendine göre uygulama şekli geliştiren mi olduğunu belirleme özelliği itibariyle testin yönetici seçim paketlerinde önemli bir yeri vardır. 

KAYNAK: Eleman Seçimi Prof. Dr. Nursel Telman – İlknur Ö. Türetgen

Guilford-Zimmerman Mizaç Envanteri: Bu envanterde kişilik 10 temel boyuta indirgenmiştir.  Bu boyutlar, Envanterde ifade edildiği şekli ile Genel Etkinlik, Kendini Frenleme, Liderlik, Sosyallik, Duygusal Kararlılık, Objektiflik, Arkadaşlık, Düşüncelilik, Kişisel İlişkiler ve Erkeklik boyutlarını ve alt ölçeklerini kapsamaktadır.

Envanterdeki maddeler kişiye yönelik ifadeler şeklindedir.  Cevaplandırma Evet ve Hayır seçeneklerinden birini seçme şeklinde yapılmaktadır.  Teknik olarak zorunlu seçme yöntemi kullanılmıştır. 

Envanter maddelerinden üçü örnek olarak aşağıda verilmiştir. 

1. Yeni bir işe büyük bir enerji ile başlarım.
2. Hareketlerim yavaş ve temkinlidir.
3. Söylemek istediğimi hemen söyleyiveririm.

KAYNAK: Psikolojik Testler Prof. Dr. İbrahim Ethem Özgüven